Om de uitdagingen in de vallei van de Kleine Nete aan te gaan, zijn verschillende overheden aan het werk in de vallei. In 2012 kreeg gouverneur Cathy Berx de opdracht om alle projecten goed op elkaar af te stemmen. Onder het motto ‘van coördinatie naar coproductie’ keurden de Vlaamse regering, de provincie Antwerpen, de betrokken gemeentebesturen en de natuur- en landbouworganisaties een ‘intentieverklaring' goed om samen een ambitieus en evenwichtig toekomstproject voor de vallei van de Kleine Nete te realiseren. Alle partners engageerden zich om ontwikkelingskansen maximaal te benutten en op het terrein tot concrete realisaties en win-win-situaties te komen. Dat leidde in 2017 tot een aanvraag voor een erkenning van een eerste strategisch project en in 2020 tot een aanvraag en erkenning van een tweede strategisch project.
In het derde strategisch project wil men met het spoor 'Werken aan de vallei' de programmatische aanpak van concrete klimaatadaptatieacties versnellen en verbeteren door werk te maken van één geïntegreerd programma van (lokale) acties die inzetten op het herstel van de sponswerking van het landschap door (een combinatie van) ontharding, waterretentie en –infiltratie en/of vergroening in de open én bebouwde ruimte. Dergelijke gecoördineerde programma-aanpak op schaal van de vallei is nodig om de Vlaamse klimaatadaptatiedoelen, de beleidsaanbeveling van Weerbaar Waterland en de inzichten van het Labo Ruimte Droge Delta-onderzoek voor de Kleine Nete op een gestructureerde manier tot uitvoering te kunnen brengen.
Via het strategisch project zorgt men voor (1) een coördinatie van subsidieaanvragen, (2) een selectie van die projecten met de meeste meerwaarde voor het herstel van de sponswerking, (3) ondersteuning/ontzorging en coaching van lokale besturen en (4) een integrale kwaliteitstoets van de projecten. Door te evolueren naar één geïntegreerd programma wordt een thematische versnippering vermeden en kan er meer efficiëntie en sneller gewerkt worden voor een maximaal effect. De projectgroep met alle stakeholders kan zo pleiten bij de Vlaamse en provinciale overheden voor een structurele en flexibele vorm van financiering via een lokaal gebiedsfonds Kleine Nete als alternatief voor ad hoc subsidies.
Bovenlokale coördinatie en ondersteuning is noodzakelijk om verschillende lokale overheden, terreineigenaars en -beheerders samen te brengen, kansen te detecteren en projectvoorstellen vormt te geven en gecoördineerd in te kunnen spelen op projectoproepen.
Het strategisch project ambieert om gedurende de erkenningsperiode via dit programma in elke betrokken gemeente minstens twee nieuwe lokale uitvoeringsprojecten op te zetten die een significante bijdrage leveren aan het versterken van de sponswerking van het landschap, bij voorkeur telkens één in de bebouwde ruimte en één in de open ruimte. Dit leidt tot een programma van minstens 26 klimaatadaptatieprojecten.
Om de uitdagingen in de vallei van de Kleine Nete aan te gaan, zijn verschillende overheden aan het werk in de vallei. In 2012 kreeg gouverneur Cathy Berx de opdracht om alle projecten goed op elkaar af te stemmen. Onder het motto ‘van coördinatie naar coproductie’ keurden de Vlaamse regering, de provincie Antwerpen, de betrokken gemeentebesturen en de natuur- en landbouworganisaties een ‘intentieverklaring' goed om samen een ambitieus en evenwichtig toekomstproject voor de vallei van de Kleine Nete te realiseren. Alle partners engageerden zich om ontwikkelingskansen maximaal te benutten en op het terrein tot concrete realisaties en win-win-situaties te komen. Dat leidde in 2017 tot een aanvraag voor een erkenning van een eerste strategisch project en in 2020 tot een aanvraag en erkenning van een tweede strategisch project.
De strategische projecten zorgde voor bundeling van krachten en middelen en zette de neuzen in dezelfde richting: om de effecten van klimaatverandering op te vangen zet men samen in op het veerkrachtig maken van de vallei. Beide projecten bleken een hefboom en katalysator voor aanzienlijke investeringen in de vallei. De talrijke realisaties en de toegenomen dynamiek tonen aan dat deze aanpak werkt.
Zoals afgesproken op de Opvolgingscommissie van 27 februari 2024, 10 juni 2024 en 27 november 2024 werd een voorstel voor een aanvraag voor een derde strategisch project opgemaakt. Een nieuw strategisch project is nodig om het noodzakelijk maatschappelijk en ruimtelijk veranderingsproces in het hele afstroomgebied van de Kleine Nete hoger op de agenda te krijgen, ook bij de economische actoren die actief zijn in het gebied. Zij spelen immers een cruciale rol om effectief de noodzakelijke omslag naar een herstel van het watersysteem op landschapsniveau te kunnen maken – waarbij ook buiten de overstromingsgevoelige vallei ingezet wordt op vasthouden en laten infiltreren van water. Tegelijk zijn zij het die het meest uitgesproken te maken krijgen met de negatieve effecten van de klimaatverstoring en de weersextremen die er het gevolg van zijn.
Het nieuwe strategisch project zet klimaatrobuust 'Werken in de vallei' centraal. Hoe richt men de vallei in zodat er ook in de toekomst voldoende water beschikbaar is voor essentiële ecologische en economische processen in droge periodes en geen kwetsbare infrastructuur of voedselproductiegebieden schade ondervinden van overstromingen? Hoe richt men bedrijventerreinen en landbouwgebieden klimaatrobuust in? Hoe worden landbouwers en bedrijven geholpen met hun adaptief vermogen te versterken? Hoe kan er rekening gehouden worden met de ruimtelijke impact ten gevolge van decarbonisatie van onze maatschappij? Hoe zorgt men voor een duurzame toekomst voor landbouwers en bedrijven in deze veranderende omgeving?
Het strategisch project wil samen met landbouwers, bedrijven en kennisinstellingen een innovatief samenwerkingsverband opzetten dat de motor wordt voor een ruimtelijk-economische transitie in de vallei.
Werken in de vallei = werken aan de vallei.
Samen met landbouwers en kennisinstellingen wil het strategisch project op zoek gaan naar vernieuwende en kansrijke vormen van land- en tuinbouw in gebieden die vaker overstromen of permanent hogere grondwaterstanden zullen kennen. Er wordt gekeken naar de productiezijde (teelten) en de markt (verdienmodellen, afzetmogelijkheden).
Daarnaast wil het strategisch project een gemeenschap van bedrijven ('een coalitie van de wegbereiders') creëren die actief inzetten op het ontwikkelen van een programma voor ontharding van industrieterreinen en decarbonisatie [1] en/of actief meewerken aan (compenserende) inrichtingsprojecten in de vallei gericht op het verhogen van de koolstofopslag in (veen)bodems of het ontwikkelen van waterbuffergebieden.
Zo willen de partners van strategisch project een gebiedsgerichte ruimtelijke-economische innovatie op gang brengen zodat 'Werken in de vallei' tegelijk ook 'Werken aan de vallei' wordt.
1. Aanpak
Het strategisch project stelt een aanpak voor op twee complementaire generieke sporen en één focusgebied.
Deze twee sporen zijn niet los van elkaar te zien. Ze resoneren, interfereren, versterken en veronderstellen elkaar dankzij inhoudelijke wisselwerking. Een meer klimaatadaptieve inrichting zal noodzakelijk zijn om de (economische) leefbaarheid en duurzame economische ontwikkelingen te blijven garanderen. Tegelijk kunnen - om niet te schrijven ‘moeten’- duurzame economische ontwikkelingen van hun kant substantieel bijdragen aan het versterken van de klimaatrobuustheid van het valleilandschap. Kortom, van een zero-sum naar een even economisch rendabele als ecologisch verantwoorde én maatschappelijke win-win, is het opzet.
Bevestiging deelname
De nieuwe projectaanvraag voor het derde strategisch project in de vallei van de Kleine Nete (SP KN III) kwam tot stand na talrijke, bilaterale overlegmomenten, een bespreking met de betrokken landbouwschepenen en uiteraard de besprekingen in de Opvolgingscommissie ( van 27 februari 2024, 10 juni 2024 en 27 november 2024). De bijlage van dit besluit vormt onderdeel van de beslissing en bevat het voorstel in nota 'Voorstel voor aanvraag strategisch project Kleine Nete III: werken in de vallei = werken aan de vallei', met meer duiding bij de governance en financiering in de oplegnota.
De gouverneur heeft de voorindiening van het project volgens procedure ingediend voor 1 april 2025. De finale indiening moet voor 30 juli 2025 gebeuren. De stuurgroep vraagt de beslissing van het college en gemeenteraad te bezorgen uiterlijk op 1 mei 2025. Gezien de eerst volgende gemeenteraad 6 mei 2025 is, zal de administratie spoedig na de gemeenteraad de beslissing bezorgen.
Concreet wordt er een jaarlijkse bijdrage aan de cofinanciering gevraagd voor een bedrag van 1.693 euro. Er wordt voorgesteld om de noodzakelijke budgetten te voorzien in de begrotingen van 2026, 2027 en 2028.
De gemeenteraad keurt de engagementsverklaring van het strategisch project 'Werken in de vallei = werken aan de vallei' goed.
De algemeen directeur, Tanja Mattheus, en de voorzitter, Rob Lathouwers, worden gemachtigd de engagementsverklaring te ondertekenen.