2022_GR_00167 - Lokaal Energie- en Klimaatpact 2.0: goedkeuring

Het burgemeestersconvenant is een initiatief van de Europese Commissie waarin lokale en regionale overheden deelnemen door vrijwillig te beloven acties te ondernemen om tegen 2030 de EU-doelstellingen te halen om 40 % minder broeikasgassen uit te stoten en haar veerkracht te verhogen. 

Het energie-en-klimaatactieplan omvat een strategie met algemene visie, beleidscontext en bestuurlijke aanpak en 9 speerpunten. Op 4 mei 2021 werd het energie-en-klimaatactieplan goedgekeurd door de gemeenteraad. Het plan loopt van 2020 tot 2030 en heeft als voornaamste doel om 40 % CO₂ te besparen.

Om lokale overheden te ondersteunen lanceerde de Vlaamse overheid in 2021 het Lokaal Energie-en-Klimaatpact 1.0. De doelstellingen worden nu verscherpt in een bijkomende inspanningsverbintenis, namelijk het Lokaal Energie-en-Klimaatpact 2.0. (LEKP) Intekenen op dit pact kan met een gemeenteraadsbeslissing tot 5 december 2022. 

Op vraag van de raad van bestuur van IOK en besproken op het extra IOK-adviescomité voor burgemeesters en schepenen op 14 september 2022, werd een nota opgesteld met een voorwaardenscheppend kader over LEKP 2.0. De nota bouwt verder op de knelpuntennota van VVSG Netwerk Klimaat. Het document is een appel tot co-governance aan Vlaanderen, met de vraag tot het wegwerken van enkele hindernissen en het bieden van bijkomende ondersteuning.

De gemeenteraad keurt de ondertekening van het Lokaal Energie- en Klimaatpact 2.0 goed.
De gemeenteraad erkend de aangehaalde knelpunten in het voorwaardenscheppend kader en vraagt de nota op te nemen in de beslissing. 

Het Burgemeestersconvenant is een initiatief van de Europese Commissie waarin lokale en regionale overheden deelnemen door vrijwillig te beloven acties te ondernemen om tegen 2030 de EU-doelstellingen te halen om 40 % minder broeikasgassen uit te stoten en haar veerkracht te verhogen. De gemeenten staan hier zeker niet alleen voor. IOK en de provincie Antwerpen zijn door Europa erkend als territoriaal coördinator van het Burgemeestersconvenant voor Klimaat en Energie. IOK neemt deze rol op zich via het streekproject Kempen2030 met dezelfde doelen, visie en ambitie als het convenant: “het versnellen van het koolstofvrij maken van het grondgebied tegen 2050, ons wapenen om klaar te zijn voor de onvermijdelijke effecten van de klimaatverandering en onze inwoners toegang verzekeren tot veilige, duurzame en betaalbare energie”.

De stad Herentals ondertekende de engagementsverklaring, samen met alle andere 28 Kempense gemeenten, op 3 september 2019. Met deze ondertekening engageert de stad zich voor zowel het Burgemeestersconvenant voor Klimaat en Energie 2030 als het streekproject Kempen2030. 

Lokale overheden zijn belangrijke autoriteiten op het bestuursniveau die het dichtst bij de burgers staan voor de energietransitie en de strijd tegen klimaatverandering. Lokale oplossingen voor energie- en klimaatuitdagingen helpen om veilige, duurzame, concurrerende en betaalbare energie te bieden aan burgers en zo bij te dragen aan een langere energieafhankelijkheid en de bescherming van kwetsbare consumenten.

Om het engagement van het Burgemeestersconvenant te concretiseren naar daadwerkelijke acties en projecten, werd het energie-en-klimaatactieplan 2030 goedgekeurd door de gemeenteraad op 4 mei 2021. Het energie-en-klimaatactieplan, ook wel SECAP, genoemd omvat een strategie met algemene visie, beleidscontext en bestuurlijke aanpak en 9 speerpunten. Deze 9 speerpunten zijn onderverdeeld in operationele doelstellingen. De sleutelacties die nodig zijn om deze operationele doelstellingen te behalen worden ook besproken. Deze sleutelacties zijn ook gekoppeld aan de actienummers uit de goedgekeurde meerjarenplanning 2020-2025.

Vlaanderen kan Herentals ondersteunen in de realisatie van het energie-en-klimaatplan 2030. Door middel van het Lokaal Energie- en Klimaatpact slaan Vlaanderen en lokale overheden de handen in elkaar om samen de nodige transitie in het energie- en klimaatbeleid waar te maken. Op 7 september 2021 ondertekende de gemeenteraad de goedkeuring van dit pact (LEKP 1.0). De Vlaamse regering keurde op 8 juli 2022 een vervolg van dit pact goed met een totaalsubsidie van 8.750.000 euro verspreid over alle besturen die intekenen op het LEKP 2.0. Het Lokaal Energie- en Klimaatpact 2.0 (LEKP 2.0) geeft een vervolg aan het Lokaal Energie en Klimaatpact van 2021 en bevat een aanscherping van de klimaatambities die in LEKP 1.0 werden vooropgesteld. Dit in lijn met de verscherpte Europese klimaatdoelstellingen vermeld in het Fit for 55-pakket. Indienen voor het LEKP 2.0 is mogelijk vanaf eind augustus tot en met 5 december 2022. Indienen kan via een gemeenteraadsbeslissing. Goedkeuring van het pact werd principieel goedgekeurd door het college van burgemeester en schepenen op 17 oktober 2022. Goedkeuring van dit pact ligt nu  voor aan de gemeenteraad.

• De internationale conferentie inzake milieu en ontwikkeling gehouden in Rio de Janeiro in 1992 en het internationaal verdrag van Kyoto van 1997 met betrekking tot het nemen van maatregelen ter bescherming van het klimaat en ter vermindering van de uitstoot van broeikasgassen
• Het ondertekenen van de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen door de federale overheid in New York in 2015 aangaande het engagement om aan de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen te werken
• Het ondertekenen door de gemeente Herentals van het Burgemeestersconvenant 2030 op 3 september 2019
• Het gemeentelijk energie- en klimaatactieplan (SECAP) dat werd goedgekeurd op de gemeenteraad van 4 mei 2021
• De deelname aan het door IOK en de provincie gecoördineerd streekproject Kempen2030 dat kadert binnen dit vernieuwde Burgemeestersconvenant 2030 en één gezamenlijke visie vormt op vlak van energie en klimaat onder alle 29 Kempense lokale besturen
• Het Vlaams Energie- en Klimaatplan (VEKP) 2021-2030
•  Regeerakkoord Vlaamse Regering 2019-2024
• Ook de Vlaamse en lokale overheden nemen hun verantwoordelijkheid en geven het goede voorbeeld. Net zoals de Vlaamse Overheid zullen gemeenten, steden, intercommunales, OCMW’s, provincies en autonome gemeentebedrijven worden gevraagd dat zij hun broeikasgassen met 40 % reduceren in 2030 ten opzichte van 2015 en vanaf 2020 per jaar een energiebesparing van 2,09 % realiseren op het energieverbruik van hun gebouwenpark (inclusief technische infrastructuur, exclusief onroerend erfgoed)
• Het Lokaal Energie- en Klimaatpact van de Vlaamse Regering en de Vlaamse steden en gemeenten van 4 juni 2021 aangaande het verbintenissen engagement inzake de algemenen engagementen en de vier werven behoudend 16 specifieke doelstellingen. Ter goedkeuring beslist op de gemeenteraad van 9 september 2021 
• Het ‘FIT for 55’-pakket van de Europese Commissie waardoor Europese regelgeving in overeenstemming wordt gebracht met de doelstelling van de Europese Unie om in 2030 de netto-uitstoot van broeikasgassen met ten minste 55 % te verminderen ten opzichte van 1990. Met als gevolg de visienota van de Vlaamse regering van 5 november 2021 ‘Bijkomende maatregelen Klimaat’ met een extra pakket aan maatregelen voor een reductie van 40 % broeikasgasuitstoot (ten opzichte van 2005) voor de sectoren transport, bouw, landbouw, afval en industrie
• Decreet Lokaal Bestuur, artikel 2: “De gemeenten zijn overeenkomstig artikel 41 van de Grondwet bevoegd voor de aangelegenheden van gemeentelijk belang. Voor de verwezenlijking daarvan kunnen ze alle initiatieven nemen. Ze beogen om bij te dragen aan de duurzame ontwikkeling van het gemeentelijk gebied.”

Klimaat, energie en een duurzame samenleving is geen losstaand concept, het is sterk verweven in verschillende beleidsthema’s- en domeinen. Om een geslaagd klimaatbeleid te voeren is het noodzakelijk om integratie en samenwerking tussen de verschillende beleidsdomeinen te bekomen. Dit kan zowel op het niveau van verschillende beleidsplannen als concrete acties of maatregelen. Enkel via een ambitieus, geïntegreerd klimaatbeleid kan het vooropgestelde engagement van de stad Herentals binnen het burgemeestersconvenant 2030 behaald worden. Het klimaat-en-energieplan beoogt een overzicht te geven van de vooropgestelde ambitie en de vertaling ervan in maatregelen en acties die de komende jaren uitgevoerd zullen worden om de ambities te realiseren. Dit plan en het klimaat/energiebeleid in het algemeen is een dynamisch concept dat zal evolueren en waar nodig bijgestuurd moet worden. 

Door middel van het Lokaal Energie- en Klimaatpact slaan Vlaanderen en lokale overheden de handen in elkaar om samen de nodige transitie in het energie- en klimaatbeleid waar te maken. Het LEKP 2.0 volgt dezelfde principes als het LEKP 1.0. Twee van de vier concrete en herkenbare werven werden uitgebreid (zie hieronder) naar aanleiding van de reeds vermelde aanscherping op Europees niveau. Er wordt hierbij verder ingezet op een gelijktijdige bottom-up en top-down aanpak. Beide actoren, de Vlaamse overheid en de lokale besturen geven aan om naast de reeds bestaande engagementen verder werk te maken van de aangescherpte engagementen zoals hieronder vermeld:

Lokale besturen engageren zich om:

• De doelstelling met betrekking tot CO2-reductie voor eigen gebouwen en technische infrastructuur wordt verhoogd van -40  % naar -55 % CO2-emissies tegen 2030. De scope van deze doelstelling voor CO2-reductie wordt daarnaast uitgebreid naar eigen mobiliteit.
• De primaire energiebesparingsdoelstelling wordt aangescherpt naar -3 % per jaar vanaf 2023.
• Geen principiële schepencollege- of gemeenteraadsbeslissing meer te nemen met betrekking tot lokale heffingen op elektriciteitsmasten en sleuven van ELIA.
•  Aanpassingen in de streefdoelen onder de 4 werven:
  • Nieuwe uitdaging onder werf 2:
    • 25 fossielvrije renovaties onder de 50 collectieve renovaties per 1.000 wooneenheden tegen 2030.
    • De inwoners van 50 per 1.000 wooneenheden worden uitgenodigd voor een klimaattafel ter bespreking van een wijkgerichte aanpak voor einde 2024
  • Nieuwe uitdaging onder werf 3
    • 1,5 in plaats van 1 (semi-) publieke laadequivalenten per 100 inwoners (99.000 laadpunten (CPE)) tegen 2030.

De Vlaamse overheid engageert zich tot:

• Territoriaal coördinatorschap door Vlaanderen (VR 2022 2502) voor het Europese Burgemeestersconvenant om onder anderen technische en strategische bijstand aan ondertekende gemeenten te verlenen voor de ontwikkeling, uitvoering en monitoring van hun actieplannen voor duurzame energie en klimaat (SECAPS).
• Het faciliteren van praktijkoplossingen voor een kwalitatieve ruimtelijke implementatie van het LEKP, het benutten van de synergiën tussen de 4 werven en via een werkplatform met 2.0-ondertekenaars gedetecteerde drempels oppakken. De Vlaamse regering engageert zich voor een frequente opvolging (minstens jaarlijks) per bevoegd beleidsdomein.
• In plaats van een apart sloopbeleidsplan, kan de renovatiedoelstelling (residentieel en niet-residentieel) worden voorbereid door een geïntegreerde lange termijn lokale renovatiestrategie. Het Netwerk Klimaat van VVSG zal hier een ondersteunende start-analyse voor laten opmaken (timing: begin 2023).
• Verder bouwend op de start-analyse van het Netwerk Klimaat wordt een ‘Wijkrenovatietool’ aangeboden aan lokale besturen en hun partners om collectieve renovatietrajecten data-gestuurd te concretiseren en op te volgen tot en met uitvoering. Deze tool kan een handig instrument zijn om de klimaattafels wijkgericht te organiseren.
• Versterking van de basisfinanciering van energiehuizen.
• De invoering van de ‘Mijn VerbouwPremie’ en de ‘Mijn VerbouwLening’  en de versterking van het noodkoopfonds. Zo wordt er gestreefd naar een evenwichtige mix van het activeren van privaat kapitaal door financieringsinstrumenten (premies (waaronder de EPC-labelpremie) en langlopende leningen met incentives voor diepgaande renovaties via het renteloze renovatiekrediet (via banken) of de energielening+ (via energiehuizen)), ontzorging (door energiehuizen en BENOvatiecoaches) en verplichtingen (zoals de niet-residentiële renovatieverplichting vanaf 1 januari 2022 en residentiële renovatieverplichting vanaf 1 januari 2023, publieke en overheidsgebouwen moeten een minimaal EPC-label behalen tegen 2028 en alle niet-residentiële gebouwen tegen 2030).
• Blijvend in te zetten op het ondersteunen van de lokale besturen bij het realiseren van state of the art fietsinfrastructuur.
• De noodzaak voor een taxshift tussen de energievectoren (elektriciteitsfactuur verlichten door kosten door te schuiven naar fossiele energiedragers) heeft de Vlaamse regering principieel ondersteund. Eerste stappen hiertoe zijn ondernomen (opkoop groenestroomcertificaten bij de netbeheerders, schrappen kost openbare verlichting, vergoeding REG-premies via de Vlaamse Veerkrachtmiddelen en de kost voor de minimale levering aardgas). Het blijft desalniettemin de expliciete ambitie van minister Zuhal Demir, en de voltallige Vlaamse regering, om de inspanningen continu verder te zetten zodat er zoveel mogelijk bijkomende kosten uit de elektriciteitsfactuur worden gehaald. De Vlaamse regering stelt voor om in samenwerking met de Federale overheid een samenwerkingsovereenkomst uit te werken om een sociaal rechtvaardige taksshift door te voeren van elektriciteit naar de verschillende fossiele energiedragers waarbij gemiddeld de energiekost van huishoudens en ondernemingen niet stijgt. Hierbij wordt gedacht aan oplossingen, zoals een uitzondering op de non bis in idem-wet. Een precedent hiervan vinden we terug in de gehanteerde methode voor de minerale olie. Hiervoor zal overleg worden opgestart met het federale beleidsniveau en rekening gehouden worden met Europese beleidsinitiatieven. VVSG (Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten) zal frequent op de hoogte worden gehouden. Het is ook in dit kader dat aan de lokale besturen gevraagd wordt de heffing op de ELIA-elektriciteitsmasten af te bouwen, gezien hierdoor ook de elektriciteitsfactuur verlicht wordt met 11 miljoen euro per jaar.
• Een eenmalige additionele budgettaire impuls voor LEKP 2.0 ondertekenaars van 22,5 miljoen euro voor de aangescherpte ambities van LEKP 2.0 te ondersteunen tijdens deze legislatuur. Deze middelen worden verdeeld als volgt: 8,75 miljoen euro voor 2022, 8,75 miljoen euro voor 2023 en 5 miljoen euro voor 2024. Deze engagementen kunnen binnen de perken van de daarvoor op de begroting van de Vlaamse Gemeenschap voorziene en beschikbare middelen en kunnen aangepast worden in functie van het algemeen begrotingsbeleid.

Intekening op het LEKP 2.0 zal zorgen voor extra ondersteuning vanuit Vlaanderen. Na intekening heeft de gemeente jaarlijks (van 2022 tot 2030) recht op financiële ondersteuning van de Vlaamse overheid door middel van trekkingsrecht. Het betreft een trekkingsrecht met 50 % cofinanciering: het '1 euro voor 1 euro-principe' wordt gehanteerd. De budgettaire engagementen kunnen aangepast worden in functie van het algemeen begrotingsbeleid. Volgens berekeningen van VVSG zou Herentals in 2023 een subsidie van 35.371 euro ontvangen voor LEKP 2.0 en 100.534 euro voor LEKP 1.0. Uitbetaling gebeurt uiterlijk op 30 april 2023. 

Er is een jaarlijks opvolgmoment, om de gerealiseerde klimaatacties te kunnen opvolgen. De gemeente bezorgt uiterlijk op 1 maart 2024 een rapportering over de voortgang van het Lokaal Energie- en Klimaatpact, nadat die aan de gemeenteraad is voorgelegd. Een rapport uit het Pactportaal dient als basis voor de besprekingen. De gemeente rapporteert daarnaast over de uitgaven die gebeurd zijn voor de subsidie onder zowel LEKP 1.0 als 2.0 door ze in de jaarrekening te koppelen aan de code ABB-LEKP-2022.

Opvolging van het gemeentelijk energie-en-klimaatplan werd ter kennisname gebracht aan de gemeenteraad van 4 oktober 2022. In 2022 ontving de stad 99.697,17 euro voor LEKP 1.0 die werden besteed aan de ingrijpende energetische renovatie van de Kunstencampus. Rapporteringscode ABB-LEKP-2021 werd hieraan gekoppeld.

Het gemeentelijk engagement dat gevraagd wordt binnen het Lokaal Energie- en Klimaatpact is in lijn met het energie-en-klimaatplan voor Herentals, maar het LEKP 2.0 is ambitieuzer. Het pact is een inspanningsverbintenis. De haalbaarheid van de engagementen in dit pact en het energie-en-klimaatplan van Herentals worden in vraag gesteld gezien de nodige acties tot uitvoering niet overeenkomen met de huidig voorziene middelen en acties in het meerjarenplan.

Op vraag van de IOK-raad van bestuur en besproken op het extra IOK-adviescomité voor burgemeesters en schepenen op 14 september 2022 werd een nota opgesteld met een voorwaardenscheppend kader over LEKP 2.0. De nota bouwt verder op de knelpuntennota van VVSG Netwerk Klimaat. Het document is een appel tot co-governance aan Vlaanderen, met de vraag tot het wegwerken van enkele hindernissen en het bieden van bijkomende ondersteuning. 

In de septemberverklaring van 2022 wordt aangegeven dat er een versterking zal komen van het LEKP 2.0, namelijk LEKP 2.1. Daarmee wil Vlaanderen nieuwe ambities inzake collectieve renovaties en energiedelen een extra duwtje in de rug geven. De middelen worden verdeeld onder de ondertekenaars van de engagementen van dit LEKP 2.1. Op het moment van deze goedkeuring zijn de concrete doelstellingen van LEKP 2.1 nog niet bekend en kan er nog niet ingetekend worden op dit engagement. Wel maakt Vlaanderen al een raming op voor de subsidie die Herentals kan ontvangen na intekening op LEKP 2.1, namelijk 20.212 euro voor 2023 en 20.212 euro voor 2024.

Raadslid Jan Bertels legt een stemverklaring af en vraagt om deze op te nemen in de notulen: 

''Raadslid Jan Bertels legt een stemverklaring af over de passage: "Het gemeentelijk engagement dat gevraagd wordt binnen het Lokaal Energie- en Klimaatpact is in lijn met het energie-en-klimaatplan voor Herentals, maar het LEKP 2.0 is ambitieuzer. Het pact is een inspanningsverbintenis. De haalbaarheid van de engagementen in dit pact en het energie-en-klimaatplan van Herentals worden in vraag gesteld gezien de nodige acties tot uitvoering niet overeenkomen met de huidig voorziene middelen en acties in het meerjarenplan." De Vooruit-fractie keurt deze passage niet mee goed en vraagt het bestuur ambitieuzer te zijn.''